En Sober contamos con unha das tradicións oleiras máis antigas da península: a Olería de Gundivós.
“Ao pasar por Gundivós
o primeiro que se ve
son as olas a secar
e os fornos a cocer”
Para coñecer a calidade superior da cerámica de Gundivós coexisten actualmente os oleiros de Figulus e Elías da Reitoral de Gundivós.
A olería de Gundivós de orixes milenarias vai ligada ao ancestral cultivo heroico do viño de Amandi.
Na época romana xa se trasladaba o famoso viño desta subzona en ánforas elaboradas polos artesáns soberinos.
Por estes motivos, a olería de Gundivós está considerada como unha das máis antigas da península e mesmo de Europa.
Esta tradición oleira destaca pola súa calidade e prestixio, xa que é unha labor totalmente artesanal íntimamente unida á tradición vitivinícola que conforma o selo de identidade da zona.
Coa entrada de materiais como o plástico ou o cristal que eran moito máis duradeiros e económicos a supervivencia desta arte viuse seriamente ameazada a mediados do século, axudada esta decadencia por unha forte emigración dos habitantes da zona.
Grazas a uns poucos oleiros que seguiron conservando a tradición e o agarimo por este incrible patrimonio, a artesanía oleira puido recuperarse ao centrarse na realización de pezas pensadas para o uso na cociña, a adega ou as matanzas para autoconsumo. Como peculiaridade estaban os remates de tellados considerados símbolos de fertilidade.
Porque os viños bebidos en cuncas de Gundivós —ou os licores servidos en chopos de barro— saben moito mellor. Diso non hai dúbida! E por unha sinxela razón: estes obxectos de artesanía teñen a capacidade de enxalzar as propiedades dos produtos que conteñen, sexan bebidas ou mel.
A impresionante tecnoloxía artesanal utilizada na elaboración estaba destinada a conservar e exaltar a máxima expresión dos líquidos e alimentos que resgardan.
O emprazamento en pleno corazón da viticultura heroica do centro oleiro, así como a disposición do barro preciso nas parroquias limítrofes, fixeron desta olería un referente en toda a Ribeira Sacra
Gundivós abasteceu desde tempos inmemoriais, de pezas de arxila para a vida cotiá das familias e especialmente para as adegas da rexión, destacando cuncas, xerras, decantadores…, ou as famosas mieleras necesarias para o oficio da apicultura moi presente na zona.
A continuidade milenaria do oficio fai que as formas únicas das pezas de marcado trazado prerromano e a súa excelente funcionalidade convivan á perfección sen perder de vista o obxectivo final que é manter a calidade optima dos alimentos do seu interior. As características que distinguen esa arte actualmente son que seguen usando o barro autóctono e as pezas son cocidas en forno de leña con carqueixa —un tipo ramaxe de arbustos—. Tamén se segue afumando as pezas nunha pequena fogueira de carqueixa, onde obteñen esa característica cor negra brillante. Coas pezas aínda quentes, aplícaselles unha resina de piñeiro para impermeabilizar aqueles recipientes para líquidos fríos ou mornos…
O emprego deste acabado con resinas de piñeiro forma parte dun método de elaboración moi antigo.
Grazas a unhas poucas persoas como Tomás López González e Otilia Arias García, do taller de Figulus (Corvelle) ou de Elías González da Reitoral de Gundivós o tempo detense cando entramos nos seus obradoiros.
Tomás está empeñado en manter vixente o legado da artesanía de Gundivós transmitido durante xeracións. Unha corrente artesá que, lémbranos este oleiro, afunde as súas raíces nos tempos castrenses e que destaca pola súa técnica excepcional.
No taller de Figulus un pode admirar o coidado e o agarimo con que se elaboran os “cirillotes ou churros”—tiras de barro— que formarán cada unha das pezas, unida ao proceso de cocción directa e o recubrimento con pez (resinas), conforman a técnica particular que presenta esta olería.
Regalarse unha visita ao taller de Figulus e os seus preciosos viñedos pode ser unha experiencia enoturística e cultural formidable. Figulus, ademais do seu taller de olería, conta cunha tenda e visitas guiadas onde coñecer ao detalle a historia da cerámica de Gundivós.
Elías González da Reitoral de Gundivós é unha visita case imprescindible.
A edificación do século XVIII, unha antiga casa reitoral que alberga o seu propio taller de olería, un museo e unha tenda, e ofrece visitas guiadas onde descubrir os encantos das pezas que saen do seu torno.
Nesta visita explícannos a historia e as peculiaridades do seu oficio. Como o uso de torno baixo, o de roda impulsado a man ou que continúa cocendo en forno de leña e logo afumando.
Elías móstranos a súa particular colección de decenas de pezas, algunha delas con máis de 100 anos de antigüidade. Onde predominan os xarros, os recipientes para o viño. Tamén vemos moitos cacharros (de aí o nome de cacharreiros) para cociñar distintos tipos de alimentos, meleiras (recipiente para gardar o mel) e ata un sacaleites. Descubriremos o que é un bigote nun xarro, ou o porqué desa cor azul ceo dunha das pezas. Veremos unha antiga lareira ou un pombal fabricado en cerámica, onde cada unha das celas das pombas está fabricada con barro polos mestres oleiros da aldea
Veremos unha demostración do proceso de fabricación dun xarro, cunha peza xa cocida, porque o proceso de cocción é moi longo, na que Elías queima a peza para darlle a característica cor negra da cerámica de Gundivós.
O resultado do traballo minucioso que realizan os oleiros de Gundivós é un cúmulo de fermosas pezas de cerámica únicas no mundo; que cativan pola súa solidez e a súa elegante coloración negra abrillantada.
