Horreum de Proendos

O concello de Sober levou a cabo no ano 2019 varias prospeccións xeofísicas en 20.000 metros cadrados que xa permitiron constatar a existencia dun complexo de hipocaustos de gran extensión.

Destacaba entre os restos un curioso edificio que os arqueólogos chamaron “en grella” pola forma que tiña.

Este edificio coa ábsida xa facía pensar nunha vila romana  pero non se tiña claro que se tratase dun horreum porque non se tiña constancia de ningún deste tipo en Galicia.

Coas primeiras excavacións do 2020 e nunha segunda fase descubriuse cales eran as verdadeiras dimensións e importancia deste celeiro.

Tratábase dun edificio realmente singular xa que está construído mediante sete  muros paralelos de moi boa feitura, para así ventilar ben o cereal e favorecer a súa conservación, a maiores o muro do medio é máis groso, quizais para soster as columnas dunha cuberta a dúas augas. Hai que imaxinar que falamos do que podería ser unha construción de seis metros de altura e quince metros de longo. Podería ter incluso un segundo piso. Para atopar algo similar temos que ir ata Estremadura ou ao sur do Douro, en Portugal.

Ese gran tamaño fixo pensar a os científicos que dende Proendos saía moito cereal que sería consumido en moitos puntos da actual Galicia e incluso no Lucus Augusti ,o Lugo de hoxe.

Nace así o primeiro horreum con muros paralelos de Galicia que forma parte dunha vila do Alto Imperio cun edificio central e diferentes estructuras agrícolas asociadas cuxos restos están preto deste celeiro

Grazas ás cerámicas recuperadas na excavación puidose datar o horreum no século I d.de C. e pódese considerar que a vila sería da mesma época.

Na área central descubriuse unha grande estancia con planta en ábsida de máis de 10 metros de longo e que se atoparía vinculada a restos de mosaicos de varias cores, localizados en posición secundaria. Asociada á estancia en ábsida atoparíase unha pequena habitación con muros reforzados, a cal albergaría un hipocausto, un sistema de calefacción subterráneo que podería estar calefactando simplemente a estancia ou unha zona de baños. Este grande edificio estaría datado no Baixo Imperio e cando se abandona, nos séculos V-VI, é empregado para a produción de grandes cantidades de ferro ou cobre evidenciado polo grande número de escouras localizadas.

Durante os traballos localizáronse dúas áreas con ocupación romana diferenciada, unha do Alto Imperio, vinculada co horreum e estruturas agrícolas e outra do Baixo Imperio, cun grande edificio nobre con elementos de luxo, como mosaicos. Estas evidencias formulan a posible existencia en Proendos dunha complexa villa romana fundada no Alto Imperio e cunha importante ocupación en época baixoimperial, aínda que esta hipótese debe ser refutada con maiores investigacións.

Francisco Alonso Toucido director técnico da excavación afirma que. “Esta estrutura altoimperial indicaríanos que Roma foi capaz de organizar o territorio rural poucos anos despois de chegar a Galicia, ao noroeste da península. Estamos vendo os primeiros procesos de control do rural, desde unha lóxica romana, aquí en Proendos. Colocar unha vila, posiblemente de alguén importante, nunha zona rural recentemente conquistada, ten o seu mérito”

“O descubrimento deste hórreo é unha gran noticia arqueolóxica para Galicia pero tamén para toda a Península Ibérica, porque non hai tantas estruturas similares documentadas. Este celeiro xa é un referente porque nos conecta con outros lugares de Europa”

Despois da consolidación da estructura e a protección para a adaptación á nova realidade e o estudo de mostras de cereal que se foron extraendo da excavación  deixouse una boa parte á vista para poder desfrutalo.

Durante os traballos recuperáronse máis de 1.200 elementos, depositados no Museo de Viladonga e para parte dos cales o Concello de Sober xestionou a súa exposición na propia vila, na Oficina de Turismo. Entre estes materiais destacan cerámicas de tradición indíxena, pezas de Terra Sigillata, cerámica común lucense, cerámicas comúns dos séculos V/VI d.C. e unha conta de acibeche.

O estudo realizado por un equipo de arqueólogos revelou o achádego dunha posible Vila romana xunto ao horreum. Os datos obtidos polo xeoradar falan dunha construcción de 5000 metros cadrados que puidera ter sido a residencia do dono ou administrador do celeiro.

Este edificio tería a disposición típica das casas rurais romanas, con varios cuartos rodeando un patio central que podería ter un peristilo ou columnata. Os arqueólogaos consideran que a cronoloxía da edifcación podería coincidir coa do horreum (s. I d.C.) formando porte do complexo agrícola.

Descartase así que a vivenda asociada ao celeiro fora a excavada no 2020 nunha parcela lindeira, que resultou ser do século IV.

Neste estudo con xeoradar de 15.000 metros cadrados atopáronse vestixos de  outras edificacións escondidas baixo terra, e gran parte destas están nun terreo lindeiro adquirido recentemente polo concello no cal se localiza tamén parte do celeiro.

Francisco Alonso, arqueólogo que dirixiu este traballo dicíaantes de comezar a segunda fase da excavación que estas edificacións son de difícil interpretación pero suxire a posibilidade de que formen parte da denominada ‘pars rustica’ da vila. É dicir, que poderían ser construccións auxiliares relacionadas coas labores agrícolas,ou para gardar os carros, coma almacéns ou cortes, pero todo esto son suposicións.

Proendos convirtese así nun lugar fundamental para comprender a articulación da paisaxe agrícola na Ribeira Sacra, e entender a chegada e implantación do imperio romano nas terras do noroeste peninsular.

No ano 2025 estase a realizar a excavación desa posible Vila  situada moi preto do celeiro, estamos atentos a intrerpretar os restos que se atopan ogochados no que sería a antiga “Proencia Romana.”

Científicos, autoridades e amantes do patrimonio e a arqueoloxía, non disimulan a súa impaciencia por descubrir novos tesouros na antiga Proencia. Cos resultados do xeorradar, as fincas limpas e a complicidade dos veciños, todos queren coñecer o verdadeiro alcance do xacemento e, por que non, levar aínda algunha sorpresa. “E seguro que, aquí, en Proendos”, remata Francisco, “non son poucas”